1- Kitap:

 Kitap; Allah-u Zülcelal'in, Hz. Peygamber sallallahu aleyhi veselleme Arapça olarak indirdiği, Fatiha suresi ile başlayıp, Nas suresi ile biten Kur'an-i Kerim'dir. Allah-u Zülcelal ayet-i kerimede şöyle buyurmuştur: " Bu kitabı da her şeyi açıklayan ve müslümanlara doğru yolu gösteren bir rehber, bir rahmet ve bir müjdeleyici olarak indirdik." (Nahl; 89)  Kur'an-i Kerim, Hz. Peygamber sallallahu aleyhi veselleme ilk olarak, Miladi 610 senesinde Hira Mağarası'nda, Kadir Gecesi'nde inmeye başlamış, Cebrail aleyhisselam vasıtasıyla, yirmiüç yıla yakın bir sürede tamamlanmıştır. İlk inen ayet-i kerimeler şöyledir: "Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı bir kan pıhtısından yarattı. Oku! Rabbin sonsuz kerem sahibidir. Kalemle yazmayı öğreten O'dur. O, insana bilmediği şeyleri öğretti. (Alak; 1-5)

  Son ayet-i kerime, veda haccı sırasında, Zilhicce ayının dokuzuncu gününde inmiştir: "Bugün dininizi kemale erdirdim, size nimetimi tamamladım. Size din olarak İslâmı verip ondan razı oldum." (Maide; 3)

  Kur'an-i Kerim nazil oldukça, Hz. Peygamber sallallahu aleyhi vesellem inen ayetleri, vahiy kitabına yazdırır ve hangi ayetlerin nereye yazılacağını söylerdi. 
    2- Sünnet
  Sünnet; Hz. Peygamber sallallahu aleyhi vesellemin söz, fiil ve takrirleridir. Söz (Kavli Sünnet, kavli hadis); Hz. Peygamber sallallahu aleyhi veselleme ait kelamlardır. Fiil (Fiili Sünnet, fiili hadis); Hz. Peygamber sallallahu aleyhi vesellemin hareket, tutum ve uygulamalarının anlatımıdır. 

  Takrir (Takriri Sünnet) iki kısımdır: Hz. Peygamber sallallahu aleyhi vesellemin bizzat muttali olduğu herhangi bir olay veya sahabilere ait uygulamayı tasvip ve tasdik ettiğini açıkça belirtmesidir. İkinci olarak; dolaylı olarak muttali olduğu herhangi bir olay karşısında sükut etmesidir. 

  Fıkıhta, Kur'an-i Kerim'den sonra, ikinci kaynağın Sünnet olduğunda ittifak vardır. Sünnetin dini konularda bir delil oluşu, ayet-i kerimelerle sabittir: "Peygamber size ne verdiyse onu alın. Size neyi yasakladıysa ondan sakının." (Haşr; 7) "Kim peygambere itaat ederse Allah'a itaat etmiş olur." (Nisâ; 80) "O kendiliğinden konuşmamaktadır, onun konuşması ancak indirilen bir vahiy iledir." (Necm; 3-4)

  3- İcma

  İcma; amelî bir meselenin dini hükmü üzerinde müctehidlerin ittifak etmesidir. Hz. Ebubekir radıyallahu anhu ve Hz. Ömer radıyallahu anhu başta olmak üzere sahabiler, hükmünü Kur'an'da ve Sünnet'te bulamadıkları bir meseleyi, aralarında istişare ederek, ortak bir hükme varırlardı. İcma'nın dini bir delil olduğu, ayet ve hadislerde açıkça ifade edilmiştir. 

  Nitekim Allah-u Zülcelal bu ayet-i kerimelerden birinde şöyle buyurmuştur: "Doğru yol kendilerine apaçık belli olduktan sonra, kim peygambere muhalefet edip mü'minlerin yolundan başka bir yol tutarsa biz de onu kendi seçtiği yola sevk eder ve cehenneme sokarız. O gidilecek ne kötü bir yerdir." (Nisâ; 115) Ayet-i kerimede geçen 'mü'münlerin yolu'ndan maksat, ictihad ehliyetine sahip alimlerin ittifakla benimsedikleri yoldur.

  Hz. Peygamber sallallahu aleyhi vesellem de bazı hadis-i şeriflerinde şöyle buyurmuştur: "Benim ümmetin hata üzerine birleşmez." (İbn-i Mâce) "Benim ümmetim dalalet üzerine birleşmez." (İbn-i Mâce) "Müsşümanların iyi gördüğü şey, Allah katında da iyidir." (Ahmed bin Hanbel) Bu hadis-i şerifler, icmanın delil olduğuna ve ona uyulması gerektiğine işaret eder. 

  İcma'nın üç mertebesi vardır: 

  a) Sarih icmâ: Her müctehid, ileri sürdüğü görüşü kabul ettiğini açıkça söyler. Müctehidlerden biri itiraz ederse alimlerin çoğunluğuna göre, icmâ gerçekleşmiş olur.

  b) Sükûti icmâ: Bir müctehidin ortaya attığı görüşü, işitip öğrendikleri halde, diğer müctehidlerin itiraz etmeyip susarak kabul ettikleri icmadır.

  c) Bir yönü ile kabul edilen, diğer yönü ile ihtilaf edilen icma. Mesela ölen birinin dedesinin mirasçı olacağı icma ile sabit olduğu halde, hissesi hakkında ihtilaf edilmesi gibi.

   4- Kıyas

  Kıyas; hakkında ayet ve hadislerde hüküm bulunmayan bir meseleyi, ortak özelliklerinden dolay, hakkında hüküm bulunan bir mesele ile karşılaştırmak ve ona göre hüküm vermek demektir.

  Buna göre, kıyas ile yeni bir hüküm konulmuş olmaz. Kıyas ile Kur'an ve Sünnet tarafından konulmuş, fakat gizli kalmış bir hüküm meydana çıkarılmış olur. Bu bakımdan kıyas, açığa çıkarıcı bir hüccettir. Halbuki, Kur'an ve Sünnet ispat edici bir hüccettir. 

 Mesela; şarap, Kur'an-i Kerim'de yasaklanmıştır. (Mâide; 90) Ancak daha sonraki devirlerde değişik adlarda içkiler ortaya çıkmıştır. Bunlar, Kur'an'da isim olarak zikredilmez. Şarabın sarhoşlık verdiği için yasaklandığı, üzerinde düşünülünce anlaşılacağı gibi, çeşitli hadislerde bu nokta belirtilmiştir. Bu yeni içki çeşitlerinin de içeni sarhoş etttiği belli olunca, şarabın hükmü, ortak nitelik olan sarhoş etme özelliği yüzünden kıyas yoluyla diğer alkollü içkiler de şamil olur. 

  Burada şaraba: "Asıl" denir. Çünkü hakkındaki dini hüküm ayet-i kerime ile sabittir. İçilmesinin haram olması ise; Şer'i bir delil ile sabir dini bir "Hüküm" dür. İçene sarhoşluk vermesi de bu hükmün illeti (sebebi) dir. 

  Müctehidin en önemli vazifesi, bu illeti bulup tespit etmektir. Görüldüğü üzere kıyas, dini hükümleri doğrudan doğruya ve müstakil olarak ispat eden şer'i bir delil olmayıp, kitap vesünnet ile sabit olan bir hükmü, müşterek bir illet vasıtasıyla yeni bir hadise ve mahalde izhar eden, yani kapalı olan bir hükmü açıklayan bir delildir. 

Kaynak: BÜYÜK İSLÂM İLMİHALİ
Muallif: Seyda Muhammed Konyevi(k.s) Hazretleri