Hakka Davet - Zekatın Farz Olmasının Şartları

Zekâtın Farz Olmasının Şartları

Hür olmak: İttifakla, zekât kölelere farz değildir.
Müslüman olmak: Kâfirin zekât vermesi gerekmediği icma ile sabittir. Oysa kâfir kişi, temizlenmeye ehil değildir.
Ergen ve akıllı olmak: Hanefi mezhebine göre, çocuk ve deli gibi mükellef olmayan kimselerin malları zekâta tabi değildir. Çünkü bu iki grup insan, namaz ve oruçta olduğu gibi, ibadetleri yerine getirmekle sorumlu değillerdir. Ancak arazilerinden çıkan mahsul öşre tabidir. Şafii mezhebine göre ise çocuk ve deli, diğer mükellefler gibi zekât vermekle mükelleftirler. Bunlar adına velileri zekâtlarını öderler.
Malın zekâta tabi mallardan olması: Hanefi ve Şafii mezheblerine göre, zekât alınan mallar şunlardır; altın ve gümüş paralarla altın ve gümüşün külçeleri ve bunların yerini alan paralar, madenler, defineler, ticari mallar, zirai ürünler ve evcil otlak hayvanlarıdır. Zekâta tabi olan malın artan bir mal olması şarttır. Çünkü zekâtın manası, nema olup ancak çoğalan maldan elde edilir.
Malın nisab miktarı yahut kıymetine ulaşması: Nisab; zekâtın farz olabilmesi için, zaruri ve aslî ihtiyaçları dışında, sahip olunan malın en az sınırıdır.
Mala tam olarak sahip olmak: Hanefi mezhebine göre, zekâta tabi olan malın insanın tasarrufunda bulunması gerekir. İnsanın tasarrufunda bulunmayan maldan zekât vermek gerekmez. Mesela; kaybolan mallar, denize düşan mallar ve kaybolan hayvanlardan zekât vermek gerekmez. Ele geçtiklerinde ise nisab miktarına ulaşır ve zekâta bağlı mallardan olurlarsa, ele geçtikleri tarihten itibaren, bir yıl boyunca, zekâtlarını vermek gerekir. Şafii mezhebine göre, kaybolan ve denize düşen mallar, sahibinin mülkiyetinde olan mallardır.
Nisab miktarı mal üzerinden kameri bir yıl geçmiş olması: Âlimler, bu meselede icma etmişlerdir. Çünkü Hz. Peygamber sallallâhu aleyhi vesellem hadis-i şerifte şöyle buyurmuştur: "Üzerinden bir yıl geçmedikçe bir maldan zekât vermek gerekmez." (Ebu Davud, İbn Mace)

Hanefi mezhebine göre, zekât için yılbaşı nisab miktarı mala sahip olunduğu zamandır. Mesela, yılın beşinci ayında zaruri ihtiyaçlarından başka, nisab miktarı mala sahip olan kimse için, beşinci aydan ertesi yılın aynı zamanına kadar, bir yıl olarak hesap edilir. Şayet ertesi yılın aynı zamanında da nisab miktarı mala sahip olursa, bu malın üzerinden bir yıl geçmiş olarak kabul edilir ve zekâtı verilir. Yani, yıl sonundan kısa bir süre önce ele geçen malın da diğer mallarla birlikte zekâtı verilir. Ele geçen yeni miktar için ayrıca bir yıl geçme şartı yoktur. Yıl arasında malın nisab miktarından aşağıya düşmüş olması, zekâtın verilmesine engel değildir.

Şafii mezhebine göre, ticaret mallarından zekâtın farz olabilmesi için yalnız yılsonunda nisab miktarı olması yeterlidir. (Fethu'l-Kadir, 1/481; Durrü'l-Muhtar, 2/4; el-Mecmû, 5/293; el-Mühezzeb, 1/140)

Kaynak: Büyük İslâm İlmihali
Müellif: Seyda Muhammed Konyevi (k.s) Hazretleri